Recap làm đúng nghề không phải lúc nào cũng vui - ThS Phoenix Ho.
Đây là title khiến mình phải vào xem ngay vì tìm thấy thông tin mới về hành trình phát triển nghề nghiệp điều mà mình đang tìm kiếm.
Mình là cô gái trải qua 4 năm đại học với ngành học mà gia đình mong muốn. Thời điểm đăng ký nguyện vọng mình không biết mình thích gì, mình giỏi gì, mình làm được cái gì,... Vậy nên mình đi theo nguyện vọng và định hướng của gia đình. Trong suốt 4 năm đó, mình nhận ra mình không phù hợp với công việc mà chuyên ngành mình đang học và rồi mình gặp vài người, thấy vài anh/chị đều có điểm chung là làm trái ngành. Vì thế, mình đã có quyết định sau khi ra trường mình sẽ làm công việc khác với chuyên ngành mình học. Vậy nên khi tìm thấy cơ hội với điều mình cảm thấy thích mình đều tham gia để học hỏi, thử sức và lấy kinh nghiệm. Phương châm chọn nghề của mình lúc đó là: mình sẽ thử những điều mình thích và tìm được một việc nào đó khiến mình cảm thấy hạnh phúc khi làm nó, cho dù có những ngày mình quá tải với công việc nhưng khi về nhà mình vẫn thấy hạnh phúc. Rồi tới khi mình lắng nghe tập podcast : “Làm đúng nghề không phải lúc nào cũng vui” - Ths. Phoenix Ho trên Have A Sip, mình đã có thêm góc nhìn mới.
Cô Phoenix Ho (Hồ Phụng Hoàng) hiện đang là một chuyên gia hướng nghiệp và Đồng sáng lập và Giám đốc Điều hành của Doanh nghiệp Xã hội Hướng nghiệp Sông An. Cô cũng là tác giả của nhiều cuốn sách như Cứ đi để lối thành đường, Mật mã Holland, Mẹ dắt con đi,...
Cô có chia sẻ từ khi bắt đầu học Đại học đến năm 31 tuổi, cô đã làm tất cả những điều không nên làm. Suốt thời gian đó, cô luôn biết mọi người xung quanh phù hợp và nên học ngành gì. Nhưng lại không biết về chính mình, chỉ đơn giản cô cứ đi để lối thành đường và rồi năm 31 tuổi cô nhận ra công việc ấy gắn bó với cô đến nhường nào. Cô nhấn mạnh “Đây là một sự cộng dồn qua rất nhiều trải nghiệm và suy ngẫm thì cô mới nhận ra.”
Ở tập này chị Thùy Minh và cô chia sẻ rất nhiều khía cạnh nhưng bài recap này mình sẽ chia sẻ chính về hành trình phát triển nghề nghiệp. Đây là điều mình luôn đau đáu với chính mình từ những năm tháng cấp 3 tới thời điểm hiện tại.
1. Hành trình phát triển nghề nghiệp là gì?
Hướng nghiệp theo cô chia sẻ chính là hành trình phát triển nghề nghiệp. Bao gồm nhiều vai trò: Tôi là ai? Ở từng giai đoạn tôi hiểu mình như thế nào? Tôi hiểu thế giới xung quanh như thế nào? Nhân sinh quan và giá trị tôi đang theo đuổi là gì? Sau đó tới những cái tôi đang có nó có khớp với thế giới bên ngoài như thế nào ( hiểu là thế giới lao động) và nó là 1 bức tranh rất rộng.
Những chia sẻ ấy đã giúp mình biết về những khái niệm cơ bản của phát triển nghề nghiệp. Hóa ra từ lúc mình bắt đầu có suy nghĩ tôi là ai? cũng là lúc mình đang tự xác định mình như thế nào, điểm mạnh, điểm yếu của mình là gì? Nhưng mọi chuyện không hề dễ và rất mông lung với cô gái 17, 18 tuổi năm đó. Chưa kể mình còn không biết về nhân sinh quan và giá trị mà bản thân theo đuổi. Ngồi viết những dòng này tự thấy bản thân hiện tại may mắn vì đã được tiếp cận và đã hiểu mình hơn, cũng biết giá trị bản thân theo đuổi.
Chị Thùy Minh có nói về “Cạm bẫy và đòn bẩy” trong một bài chia sẻ của cô. Đòn bẩy là suy nghĩ trong ta khi tìm sự ổn định trong công việc, ổn định tài chính, giúp đỡ gia đình, tìm chỗ đứng trong xã hội. Điều này có thể động lực nhưng cũng sẽ trở thành cạm bẫy khiến bạn không thể rời bỏ công việc đang gắn bó chỉ vì những điều đã từng là động lực.
Mình tâm đắc điều này vì nó trúng tim đen và tư tưởng khiến mình luôn chần chừ khi muốn thử một công việc nào đó. Mình sẽ chia sẻ chi tiết hơn ở mục 5 trong bài viết này.
2. Mình là ai?
Chị Thùy Minh có chia sẻ rằng câu hỏi ‘Mình là ai ?’ là một câu chuyện xuyên thế hệ. Tất cả mọi người ai cũng sẽ đều quay về để hỏi rằng mình là ai?
Về cá nhân mình ở năm 17 tuổi câu hỏi ấy chỉ lâu lâu mới xuất hiện nhưng những năm tháng đại học thì tần suất ngày càng nhiều và mình luôn trong trạng thái cần câu trả lời. Năm 2 Đại học mình đã tham dự buổi chia sẻ của Tiến sĩ Lê Thẩm Dương với chủ đề: Định vị bản thân & phát triển sự nghiệp trong thời đại 4.0.
Lúc đó, bác đã chia sẻ: muốn biết mình là ai thì hãy hỏi những người xung quanh mình, người mà hay tiếp xúc với mình nhất. Mỗi người một nhận xét về mình không cần nhiều miễn chân thật là đủ. Sau đó tổng hợp lại và tìm ra điểm chung thì mình sẽ biết mình là ai?
Năm 2023, mình có nghe chia sẻ từ chị Trang - Thành viên trong IC trong buổi Talkshow: Hành trình khám phá bản thân & những bài học đắt giá, chị đã chia sẻ cách tìm giá trị cốt lõi ở bản thân.
Đầu tiên tìm xung quanh bạn 5 người mà bạn ngưỡng mộ nhất ( ngưỡng mộ ở đây là bạn có cảm xúc với người đó, hãy lắng nghe trái tim mình). Ở mỗi người bạn dành thời gian liệt kê ra 3 tính từ: bạn ngưỡng mộ họ ở điểm gì? Ví dụ như: sự bền bỉ, chân thật, luôn trao đi. Vì bản thân mình cũng có những giá trị như vậy nên mình sẽ có cảm xúc mãnh liệt với những người mang giá trị tương ứng. Bạn làm lần lượt với 5 người sẽ có 15 giá trị, tất nhiên có những tính từ trùng lặp thì bạn cứ liệt kê. Sau đó cắt gọt và chọn lọc ra 5 tính từ bạn có cảm xúc mạnh nhất. Đó sẽ là 5 cái ghim mạnh mẽ để bạn tìm ra giá trị cốt lõi của mình khi chưa có nhiều trải nghiệm. Tương lai khi trải qua nhiều va vấp, bạn sẽ tiếp tục chọn lọc và cắt gọt để có những giá trị tiếp theo.
Mình đã áp dụng cả hai cách trên, vào những năm 20 khi gặp những người thường tiếp xúc với mình. Mình sẽ hỏi người đó cảm thấy mình là người như thế nào? hay chị có thể dùng 3 tính từ khi nghĩ tới em không? Mình may mắn được tiếp xúc với những chị hơn tuổi mình nên mọi người có sự sâu sắc hơn mình rất nhiều. Mình luôn note lại để đọc những lúc mất phương hướng. Có câu mà mình thấy sự tương đồng khi được các chị nhận xét: “ Em là người có thế giới riêng của bản thân, và không bị tác động bởi những yếu tố bên ngoài. Em biết đối diện với chính mình cả tích cực lẫn tiêu cực.”
Dần dà tới năm mình đứng trước ngưỡng rời cánh cửa Đại học để gia nhập vào cuộc sống tư bản làm full time 8 tiếng. Mình biết tới cách tìm giá trị cốt lõi qua chia sẻ của chị Trang. Mình vẫn đang follow theo 4 key word: chân thành, tử tế, tôn trọng và cho đi. Mình luôn nhớ tới 4 điều này trong mọi tình huống kể cả trong cuộc sống lẫn môi trường công việc.
Quay trở lại với phần chia sẻ của Cô Phoenix: “ Mình rất thích chia sẻ cho các bạn sinh viên bởi vì sau 18 tuổi các bạn có điểm chung là vừa rời khỏi 1 môi trường bị ép, gò khuôn và phải ra 1 quyết định phải chịu trách nhiệm hoàn toàn với cuộc đời chính mình. Rồi các bạn hoang mang và tự hỏi mình vs những câu hỏi: tôi là ai, tôi muốn gì,vì sao tôi tới cuộc đời này … Và khi nói chuyện với các bạn cô mong muốn không ảnh hưởng thao túng mà chia sẻ những gì cô biết về khoa học và trải nghiệm cá nhân. Trao tới các bạn một cái khung hay bước nền để các bạn tự tìm mà không bị nhiễu bởi những tiếng ồn xung quanh hay bị FOMO. Nên dựa trên nền tảng khoa học và từ từ tìm ra.”
Sau khi nghe cô chia sẻ mình thấy chính mình trong đó, năm 17-18 tuổi mình ý thức được rằng chuyện học Đại học trường nào, học ngành gì, sau này làm công việc gì nó rất rất quan trọng. Nhưng mình không có trải nghiệm, không thấy hứng thú với bất cứ công việc nào. Nên mình cảm giác như bước đi rất nặng nề nếu mà sai thì không còn cơ hội nào để sửa chữa. Cho nên trong trạng thái nhút nhát, lo sợ mình cảm thấy lời khuyên của bố mẹ rất an toàn nên mình đã nghe theo mà không có một sự tìm hiểu hay chuẩn bị gì về ngành mà mình sắp gắn bó trong 4 năm đại học.
3. Định kiến giới trong nhiều ngành nghề.
Chị Thùy Minh: “Hiện tại định kiến giới ở Việt Nam trong ngành nghề với thế hệ Gen Z đang như thế nào?”
Cô Phoenix: “ Dựa vào bức tranh tổng ở thế giới, ở các nước phát triển và các nước trong khu vực, kết hợp với kinh nghiệm lâm sàng thì nó tùy vào góc nhìn của mình. Nếu mình nhìn vào dữ liệu thì thu nhập giữa nam và nữ cùng một vị trí và năng lực thì nữ thấp hơn. Có những ngành nghề mà nam bước vào làm thì sẽ có cơ hội thấp hơn nữ và ngược lại.”
Ví dụ: khi mẹ nói chuyện với con rằng con có thể làm bất cứ điều gì con thích. Con để tóc dài hay ngắn, con mặc quần hoa hay váy đều được vì con là con của mẹ. Đây là điều rất ảnh hưởng tới đứa trẻ khi nhìn vào những ngành nghề khác nhau. Nhưng nếu ngôn ngữ của người mẹ theo hướng định kiến giới với nghề nghiệp thì đứa trẻ cũng sẽ ảnh hưởng. Chẳng hạn như con gái mà làm nghề tiếp viên hàng không sẽ rất vất vả, lịch trình thay đổi thất thường. Khi có gia đình sẽ ảnh hưởng nhiều thứ, không có thời gian chăm sóc gia đình, con cái và tệ hơn là phải nghỉ việc và tìm công việc khác. Người mẹ sẽ không nói nên hay không nên nhưng nó ảnh hưởng tới những bạn trẻ. Đặc biệt là khi được nghe quá nhiều từ nhỏ tới lớn. Nó sẽ là điều ngăn cản ngay lập tức với bạn trẻ đó trước khi bạn mong muốn tìm hiểu về công việc mà bạn thích. Họ không tìm hiểu công việc đó làm như thế nào từ bước nhỏ nhất mà từ những lời nói của bố mẹ bạn trẻ đó sẽ dừng lại không đi tìm hiểu luôn.”
Việc định kiến giới vẫn đang còn xuất hiện trong gia đình mình mỗi lần có con/em chuẩn bị vào Đại học. Mình nhớ năm đó, dù mẹ biết mình không thích ngành nào nhưng vẫn luôn nói với mình những ngành mình không nên theo học. Câu chuyện gần gũi nhất là ngành Hướng dẫn viên du lịch, lời đầu tiên chắc chắn là nghề này không hợp cho con gái chỉ hợp với con trai. Bởi vì di chuyển nhiều, cần có quan hệ nhiều, đứng ngoài thời tiết khắc nghiệt và con gái đi theo nghề này chỉ làm được khi chưa lập gia đình. Điển hình là con cô hàng xóm cũng làm nghề hướng dẫn viên, cưới chồng làm cùng nghề. Cưới nhau gần hai năm có một bé trai và sau đó thì ly hôn. Ví dụ quá chân thật so với một đứa không có sự tìm hiểu hay va chạm gì với mình cho nên cả trong suy nghĩ mình cũng không nghĩ tới việc sẽ học ngành đó và tìm hiểu xem ngành đó như thế nào.
Bây giờ, mình đã ra trường và làm một công việc không đúng với nguyện vọng của gia đình thì mình vẫn luôn nghe những lời khuyên kèm định kiến nghề nghiệp. Nhưng điểm khác là mình lắng nghe, mình biết cách phản bác và kiên định với lựa chọn của mình. Vì mình biết gia đình muốn tốt cho mình nên mình không tức giận xù lông nhím, mà im lặng trên hành trình mình chọn.
4. Làm đúng nghề không phải lúc nào cũng vui.
Với quan niệm: “Làm việc gì cx sẽ khổ trước sướng sau. Làm cho mình nghĩ khi gặp khó khăn là chuyện đương nhiên. Vậy thì ranh giới việc vui và không vui nằm ở đâu?”
Cô Phoenix: “Khi người ta đi theo dòng chảy họ vẫn có những lúc rất chật vật, trong giai đoạn làm việc mình sẽ gặp phải những lúc tự hỏi rằng: Mình có nên tiếp tục làm không ?; Mình có năng lực là nghề này không ? Mình không hỏi những câu đó là mình có vấn đề ( tức là mình đang không phát triển). Cái khó là phân biệt cái đau khổ nào là đúng khổ nào là báo thức đến lúc cần rời đi.”
Cô có chia sẻ lời khuyên:
“Mình lắng lặng và nhìn xem từ lúc ban đầu bắt đầu hành trình mình đã đi đúng chưa? Nó sai đến mức nào và nó có quá sai tới mức chống chỉ định không. Nếu như nó sai tới mức chống chỉ định thì cái đau khổ bây giờ trong nghề nghiệp của mình là cái mình phải sửa. Nhưng nếu nó không quá sai, nó vẫn đúng thì mình phải nhìn lại cái đau khổ hiện tại nguyên nhân là sự kết hợp giữa các vai trò hay nhiều yếu tố kết hợp với nhau. Ví dụ khi làm mẹ thì ở công việc sẽ không thể lên chức nhanh vì chăm lo cho con.”
Mô hình phát triển nghề nghiệp
Được hướng nghiệp từ nhỏ bắt đầu từ sở thích. Bạn có thể thích đủ thể loại không liên quan tới nghề nghiệp. Chặng hạn bạn có thể nói ngày 12-14 tiếng không mệt, bạn thích nghe nhạc cả ngày,.. nhưng không suy nghĩ rằng nghe nhạc có kiếm tiền đc không là không ổn. Sở thích nên được sống mà không thông qua một lăng kính nào. Sau đó bạn mới lọc lại, khi đã thử và trải nghiệm thì nó trở thành năng khiếu. Và năng khiếu là khởi đầu của mình. Có gì bản thân làm nhanh hơn và học nhanh hơn người khác không?
“Năng khiếu chuyển qua kỹ năng nó là một chặng đường dài trải qua đau khổ, cần có sự bền bỉ.”
Trong hành trình phát triển nghề nghiệp không phải chỉ dừng lại để lặng và phân tích mà bạn phải tìm ra hành động kế tiếp là gì? Bạn không được ngừng vì khi ngừng lại bạn sẽ bị đông cứng.
Hành động kế tiếp có thể sai lại, có thể sai tiếp hoặc sai ít hoặc nhiều phần đúng nhưng nó không bao không đau đớn vì nó là growing pain.
Mình đang trải qua giai đoạn này, với nhiều điều xáo trộn từ bên ngoài lẫn bên trong. Từ tựa đề cũng đã khiến mình có thêm góc nhìn và nhận ra dù mình tìm thấy công việc mình yêu thích nhưng điều đó vẫn chưa là tất cả. Mình chuẩn bị trước tinh thần sẽ có những khó khăn hay nỗi đau khác đang chờ mình trên hành trình phát triển nghề nghiệp. Việc của mình là cần quan sát, nhận ra thời điểm cần review với chính mình và tìm ra được hành động kế tiếp. Vì mình không muốn bị đông cứng, khi mình chững lại nghĩa là mình không hành động gì từ đó sẽ sinh ra nhiều nỗi sợ khiến mình càng trì hoãn và đông đá hơn.
5. Đến khi nào thì ngừng phát triển nghề nghiệp?
Đáp án là nó không bao giờ ngừng và nó như một dòng sông; nó sẽ đi qua sa mạc, thác ghềnh, đồng bằng,... Phát triển nghề nghiệp không chỉ là kiếm tiền, làm công việc mà còn thể hiện rằng tôi đóng góp điều gì cho xã hội. Như việc đi chơi cũng là đóng góp cho xã hội, cũng là một phần trong phát triển nghề nghiệp. Mỗi người đều tự lựa chọn bước kế tiếp sẽ đi về đâu.
Thông điệp của cô dành cho mọi người về hành trình phát triển nghề nghiệp:
“ Mình không nên để điều gì giới hạn bản thân. Phát triển nghề nghiệp không bắt đầu từ khi mình còn nhỏ và ngừng ở đâu mà nó có thể bắt đầu ở bất kì độ tuổi nào. Mình hoàn toàn có thể học hát vào năm 40 tuổi, học đánh đàn vào năm 60 tuổi, học vẽ học thêu, học những điều mình thích vào bất cứ lúc nào mình muốn.”
Thông điệp ấy khiến mình có góc nhìn mới và cảm thấy tự do hơn so với những suy nghĩ của mình từ trước. Khi bắt đầu một công việc mình luôn nghĩ nó có ổn định không, mình sẽ làm trong 10 năm hay 30 năm hay làm được tới khi mình tới độ tuổi nghỉ hưu của nhà nước. Hay có những hoạt động chỉ dành cho sinh viên nhưng thời sinh viên mình nhút nhát quá mình chưa làm được thì mình có thể tham gia lúc mình 25, 26 tuổi không? Bây giờ thì mình đã phần nào có câu trả lời cho mình, mình sẽ làm những điều mình muốn, miễn là mình biết cách sắp xếp thời gian để mình không quá sức. Mình cũng không vạch rõ ràng thời gian nghỉ hưu dù gì nó cũng chỉ là con số, và như cô Phoenix đã nói hành trình phát triển nghề nghiệp sẽ không dừng lại nên mình sẽ lên kế hoạch để mỗi ngày mình đều cảm thấy mình đang sống chứ không phải tồn tại.
Lời kết
Tập podcast này mình thấy rất hay và ý nghĩa, phần recap này của mình mới chỉ chia sẻ về phần hành trình phát triển nghề nghiệp bạn có thể xem full video trên kênh Vietcetera. Mình tin rằng các bạn khi nghe cũng sẽ có những cảm nghĩ riêng của mình, nếu không ngại thì chia sẻ ở đây cho mình và mọi người cùng đọc nha. Cảm ơn các bạn đã đọc đến đây, mình để link về của talkshow mình có chia sẻ ở dưới, mong rằng sẽ được đọc bình luận của các bạn về giá trị cốt lõi mà các bạn đúc kết được. Theo dõi mình để cập nhật những bài viết mới nhất nha.
Tác giả: Hyggeblog | Content Creator tại Insightful Creations.
Link talkshow: Hành trình khám phá bản thân & những bài học đắt giá | Anna & Megan.